Uitgelezen: De tolk van Java van Alfred Birney

Tags

Alfred Birney, De Geus, De tolk van java

De tolk van java Mata gelap, verblind zijn door woede. Dat is het enige Indische woord dat me na het lezen van het boek is bijgebleven en dat ik waarschijnlijk nog lang zal onthouden. Dat is ook de term die de vader van Alfred Birney, Arend, vaak gebruikt voor zijn woedeaanvallen waardoor hij zijn kinderen ernstig mishandelde. In De tolk van Java verwerkt Alfred Birney de memoires van zijn vader, Arend, die hij schreef over de oorlog in Indië, maar het gaat ook over zijn migratie naar Nederland en de stichting van zijn gezin daar en de ernstige mishandeling binnen zijn gezin, omdat het leek alsof Arend elke dag opnieuw de oorlog in Indië herbeleefde en dat uitwerkte op zijn kinderen, wat ervoor gezorgd heeft dat zijn kinderen in een internaat werden geplaatst.

Volgens zijn memoires blijkt Arend een uitstekende vechtjas te zijn tijdens de oorlog en zijn memoires behelzen ook een stuk geschiedenis van Nederlands-Indië, waaronder de Japanse bezetting in Indonesië en de strijd van de Nederlanders tegen de Indonesische onafhankelijkheid. Hoewel Arend waarschijnlijk zijn rol overdrijft en er uitkomt als de grote held van het hele verhaal, waarover Alfred zich in de laatste hoofdstukken afvraagt of alles wel daadwerkelijk zo is gebeurd, toch is het voor Nederland een confrontatie met hun koloniale verleden, want Nederland kent Indonesië vooral van de tempo doeloe periode, toen alles goed ging. De tolk van Java is dan ook, zoals het in de media werd genoemd, een mokerslag die de clichés over Nederlands-Indië verpulvert.

De tolk van Java was voor mij als lezer vooral een opeenvolging van slachtpartijen tijdens de oorlog in Indië met veel Indische termen en plaatsen in Indië, maar langs de andere kant gaat het ook over trauma’s die een oorlog je als mens kan tekenen en hoe je er slecht kunt uitkomen, wat ook gebeurd is met Arend. Ik voelde veel antipathie ten opzichte van Arend omdat hij zijn kinderen zwaar mishandelde en ik was dan ook zeer blij toen ze in een internaat geplaatst werden. Wat echter zeer frappant is, is dat Alfred Birney in een interview met Trouw vertelde dat hij meer een band voelde met zijn vader, die hem mishandelde, dan met zijn moeder die afstandelijk was en hen nauwelijks een blik gunde. Zijn vader deed er dan ook alles aan om na de plaatsing van zijn kinderen in het internaat om zijn kinderen terug te krijgen. Arend was dus een man met veel tegenstellingen en kon door alles wat hij meegemaakt had in de oorlog niet liefhebben zoals het hoorde. Wat je je als lezer ook afvraagt, is natuurlijk wat er allemaal waar is van zijn memoires en wat er overdreven is, want Arend blijkt uit zijn memoires steeds de held van de dag. Maar uiteindelijk is dit niet de belangrijkste vraag die je je als lezer moet stellen. De belangrijkste vraag is natuurlijk: welk effect heeft dit stukje Indische koloniale geschiedenis gehad op Nederland los van het feit of alles nu echt gebeurd is of niet? En of het boek effect heeft gehad, want Alfred Birney won met zijn boek de Libris Literatuur Prijs 2017. Een teken dat Nederland de confrontatie met zijn koloniale verleden onder ogen durft te komen?

Alfred Birney (1951) schreef al verschillende romans, novellen, verhalen en essays over zijn Nederlands-Indische familiegeschiedenis. In 1991 kreeg hij voor zijn oeuvre de G.W.J. Paagman-prijs. Met zijn roman De tolk van Java mocht hij de Libris Literatuurprijs en de Henriette Roland Holst-prijs in ontvangst nemen. Onlangs verscheen de bundel De fenomenale meerval en andere verhalen.

3 sterren